Fotografia Jana Nowaka z XVI zjazdu PTG z 1936 r.
Historia Polskiego Towarzystwa Geologicznego nierozerwalnie związana jest z osobą prof. Jana Nowaka. Był jednym z inicjatorów idei Towarzystwa Geologicznego w odradzającej się na nowo Polsce. Wszedł w skład pierwszego powołanego Zarządu, a w latach 1926-1040 pełnił funkcję Prezesa Towarzystwa i kilkukrotnie był na nią wybierany. Był trzecim z kolei Prezesem Polskiego Towarzystwa Geologicznego.
Jan Nowak urodził się 15 października 1880 roku w Hołyniu koło Stanisławowa (Iwano-Frankiwsk).
Do podjęcia studiów na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Lwowskiego skłoniły go wykłady prof. Benedykta Dybowskiego na temat ewolucji w ujęciu darwinowskim, a ku geologii zwrócił się pod wpływem prof. Rudolfa Zubera (ówczesnego szefa katedry geologii). Podczas studiów zainteresował się paleontologią.
Stopień doktora filozofii uzyskał w 1907 r. na podstawie pracy “Kopalna flora senońska z Potylicza”. Zajmował się również kredą Roztocza Lwowsko-Rawskiego i Podola. Rozgłos w świecie przyniosły mu prace o głowonogach, m. in. trzyczęściowa rozprawa pt. “Badania w zakresie głowonogów z górnej kredy w Polsce” opublikowane w 1908, 1911 i 1913 r.
Doświadczenie zawodowe Jan Nowak zdobywał również za granicą. Odwiedził m. in. Alpy Wschodnie i brał udział w wyprawach w pasmo Sichote-Aliń na Syberii oraz do Japonii.
Kariera naukowa J. Nowaka kwitła w czasach przełomowych dla geologii, kiedy to pojawiły się nowe poglądy na tektonikę orogenów. Jego zainteresowaniu tymi zagadnieniami zawdzięczamy przeniesienie teorii płaszczowinowej z Alp szwajcarskich na grunt karpacki.
Owocem jego badań nad tektoniką Karpat była rozprawa pt.: “Jednostki tektoniczne polskich Karpat Wschodnich” z 1914 r. Osiągnięciem tej pracy było wyróżnienie w obrębie Karpat kilku płaszczowin o mniejszym zasięgu, a nie dwóch, jak uważano w tamtym czasie. Profesor Nowak m. in. wyróżnił płaszczowinę skolską która funkcjonuje w podziale tektonicznym Karpat po dziś dzień.
W latach następnych J. Nowak objął katedrę paleontologii po zmarłym prof. Józefie Grzybowskim, a później katedrę geologii po prof. Władysławie Szajnosze. Wykładał m. in. paleontologię i geologię tektoniczną, w tym tektonikę Polski, gdzie rozpalał umysły młodych adeptów geologii nowymi ideami naukowymi.
Ukoronowaniem kariery naukowej prof. Nowaka jest “Zarys tektoniki Polski” wydany w 1927 roku, który mimo tytułu poświęcony jest głównie Karpatom. Po tym poświęcił się opracowaniu działa traktującego o geologii Polski od Bałtyku aż po góry w świetle przez niego głoszonych tez. Niestety wiele z tych oryginalnych poglądów nie ujrzało nigdy światła dziennego ze względu na jego tragiczną śmierć.
Został aresztowany 8 listopada 1939 roku przez Niemców podczas odczytu Bruno Mullera. Wraz z innymi aresztowanymi wtedy profesorami uczelni krakowskich wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sachzenhausen. Został z niego zwolniony 6 lutego 1940 r. w ciężkim stan zdrowia. Zmarł z wycieńczenia 18 lutego tego samego roku.
Jan Nowak wśród swoich znajomych uchodził za osobę bardzo poważaną, o nieprzeciętnej inteligencji i intuicji. W oczach przyjaciół był człowiekiem niezwykle skrupulatnym, poukładanym i pracowitym. Doceniano jego zdolności i błyskotliwość. Jako kolega zawsze był do pomocny i nie skąpił innym swojego czasu. Ze wspomnień Juliana Tokarskiego wiemy też, że profesor J. Nowak nie szczędził krytyki tym, w których poczynaniach dostrzegał głupotę i nieprawidłowości.
Janowi Nowakowi został pośmiertnie poświęcony tom 16 (1946) Annales Societatis Geologorum Poloniae.
Więcej o Janie Nowaku pisali:
M. Książkiewicz: http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/19_1_167_177.pdf
S. Sokołowski: http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/19_1_178_185.pdf
F. Bieda: http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/19_1_186_189.pdf
W. Szafer: http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/19_1_190_193.pdf
J. Tokarski: http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/19_1_194_204.pdf
OK