OSOBISTOŚCI PTG – PROF. JÓZEF GRZYBOWSKI

Józef Grzybowski (1869—1922)

Wśród orędowników i założycieli Polskiego Towarzystwa Geologicznego był profesor Józef Grzybowski wybitny geolog i paleontolog związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Zamiłowanie do geologii i pasja poznawcza znalazły swój wyraz w postaci 46 prac opublikowanych w latach 1885 – 1921. To niezwykle wysoki wskaźnik publikacyjności dla czasów w których żył, a jego osiągnięcia trwale zapisały się w naukach paleontologicznych i geologicznych.

Opracowania J. Grzybowskiego poruszały szeroki zakres zagadnień: od geologii regionalnej, przez geologię naftową, sedymentologię po aspekty paleontologiczne, w tym te związane
z powstaniem życia na Ziemi. Bez wątpienia był to wybitny naukowiec, który przyczynił się istotnie do rozwoju nauk geologicznych na ziemiach polskich.

W 1912 spod jego ręki wyszła Przeglądowa Mapa Geologiczna Ziem Polskich w skali 1 :1 500 000. Było to czwarte z kolei tego typu opracowanie, ale pierwsze w nowoczesnej formie, które stało się kanwą dla późniejszych detalicznych obrazów kartograficznych.

Józef Grzybowski był przede wszystkim paleontologiem. W Polsce uznaje się go za pioniera krajowej mikropaleontologii, a na Świecie za ojca mikropaleontologii stosowanej. Sławę przyniosły mu badania nad otwornicami. Opisał ponad 100 gatunków otwornic aglutynujących, z czego większość utrzymało swój status taksonomiczny do dzisiaj. Później okazało się, że są to tzw. formy kosmopolityczne, znajdowane w głębokowodnych utworach mezozoiku i kenozoiku na całym świecie.

Fiolki z okazami z lwowskiej kolekcji J. Grzybowskiego (fot. A. Waśkowska).

Profesor Grzybowski był pierwszym, który wykorzystał otwornice jako narzędzie dla rozpoznania złóż w geologii naftowej. Jego spadkiem są bogate kolekcje mikropaleontologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. Druga z wymienionych została odnaleziona dopiero w 2016 roku. Był to dar Profesora złożony w 1912 r. jako donacja do tamtejszych zbiorów przyrodniczych.

Na cześć Józefa Grzybowskiego zostały nazwane 2 rodzaje i 7 gatunków otwornic, co jest uhonorowaniem jego wybitnych osiągnięć przez kolejne pokolenia mikropaleontologów. Ponadto jest on patronem Fundacji wspierającej rozwój mikropaleontologii polskiej oraz serii wydawniczej rozpowszechniającej publikacje otwornicowe. Ostatni volumin, opublikowany w 2020 roku, jest poświęcony rewizji lwowskiej kolekcji Grzybowskiego.

Okazy Reticulophragmium amplectens z lwowskiej kolekcji J. Grzybowskiego z oryginalnymi zapiskami i szkicami (fot. A. Waśkowska).

Niespodziewane odejście Józefa Grzybowskiego przerwało jego prace naukowe i na rzecz PTG. Mimo upływu blisko 100-lat od śmierci jest on do dziś najbardziej znanym mikropaleontologiem polskim, którego prace należą do najczęściej cytowanych w literaturze specjalistycznej.

 „Przedewszystkiem profesorem był dobrym i sumiennym, o swych uczni a zwłaszcza poświęcających się geologji dbał troskliwie..” Tymi słowami wspomniał zmarłego w 1922 r. Władysław Szajnocha na łamach I numeru Rocznika PTG (Link), w numerze tym zawarto również spis prac J. Grzybowskiego (Link). W 100 lecie urodzin Grzybowskiego został wydany specjalny numer Rocznika PTG dedykowany Profesorowi (Link) a w 50 rocznicę publikacji Przeglądowej Mapy Ziem Polskich notka Henryka Świdzińskiego (Link).